بندر تاریخی لافت
چهره طبیعی روستای لافت در میان درختان سبز گرمسیری و نخلستان های بلند ، همراه
با زیبایی خیره کننده دریا و جنگل شناور حرا برای هر تازه واردی جذاب و قابل
توجه‌است . سبک معماری خانه‌های روستا نیز بسیار جالب و دیدنی است بارزترین خصیصه
معماری این روستا ، بادگیر های فراوان آن در اندازه‌های مختلف است . بناهای روستا
خیلی نزدیک به هم ساخته شده و کوچه های آن نیز بسیار تنگ و باریک هستند .
بادگیرهای کوچک و بزرگ خانه‌های روستایی که در میان باغها و نخلستانها قرار
گرفته‌اند ، شکوه و زیبایی خاصی به این روستای ساحلی بخشیده‌اند.
موقعیت جغرافیایی
بندر لافت در شمال غربی جزیره قشم و در پیش آمدگی
خشکی های جزیره در طول جغرافیایی 55 درجه و 5 دقیقه شرقی و عرض 26 درجه و54 دقیقه
شمالی واقع شده است لافت در شرق جنگل دریایی حرا واقع شده و به لحاظ تقسیمات سیاسی
یکی از مراکز جمعیتی دهستان سلخ در شهرستان قشم در استان هرمزگان است.
شرایط اقلیمی
لافت از لحاظ تقسیمات اقلیمی تابستانی ایران، در منطقه
خیلی گرم و مرطوب و از نظر تقسیمات زمستانی، در منطقه گرم ومرطوب قرار گرفته
است.هوای پر رطوبت وشرجی جزیره قشم ، ماه های اندکی از سال را برای غیربومی ها تحمل
پذیر کرده است. بیشینه دمای مطلق 46 و کمینه آن 0 صفر درجه سانتی گراد. میانگین
سالانه درجه حرارت 26 درجه سانتی گراد و میانگین روزانه بیشینه و کمینه به ترتیب 33
و 18 درجه سانتی گراد هستند . مهم ترین هوایی که موجب بارندگی شود جریان هوای مرطوب
غرب و شمال است.
علل پیدایش
دلایل پیدایش و شکل گیری روستاهای لافت به عنوان یک مجتمع
زیستی عبارتند از :
- وجود راه دریایی و تسهیل ارتباط دریایی
- وجود جنگل های
حرا
- وجود آب شیرین (چاههای تلال – تل + آب – و آب انبار )
- نزدیکی به خشکی
ایران
- بادهای موسمی
سیر تحول
از لافت کهنه اطلاع چندانی نداریم . هسته اولیه روستای لافت در قسمت کهن و مرکزی
روستای کنونی ، در جوار چاه های آب و آب انبار و در امتداد ساحل شکل گرفته است . با
پر شدن حدفاصل کنار دریا و دامنه تپه های کم ارتفاع ، توسعه روستا در جهت شمالی –
جنوبی در امتداد ساحل ادامه داشته است
مراکز خدماتی عمومی در ضلع جنوب شرقی و نزدیک چاه های ایجاد شد و همین امر باعث
توسعه بافت در ضلع جنوب شرقی شده است . بعدها با تامین آب از شهر قشم ، توسعه
روستادر ضلع ورودی ( شمالی ) روستا صورت گرفته است .
بافت روستایی
بافت روستا در مراحل مختلف گسرتش یافته است . با توجه به وضع کالبدی روستا ،
بافت روستا را می توان به 3 بخش مختلف تقسیم کرد:
الف – بافت قدیمی و اصلی
قسمت قدیمی روستا شامل هسته اولیه در بخش مرکزی ساخت
و سازهای فعلی بوده و در حد فاصل دریا و تپه های اطراف چاه های آب شکل گرفته است
واین بافت به طول تقریبی یک کیلومتر و عرض متوسط 170 متر در چند راستای اصلی به
موازات امتداد ساحل واقع است . مساجد این بافت ( 4 مسجد از 7 مسجد لافت ) در عمل
محله هایی را در طول بافت تعریف کرده اند . این محله ها به مراکز مساجد شکل گرفته
اند . در عین حال ، بافت قدیمی روستا یکپارچه و پیوسته است .
ب – ساخت سازهای قسمت جنوب شرقی روستا
این ساخت و سازها به صورت پراکنده و با
تراکم ساختمانی و جمعیتی اندک , در دامنه تپه ها و زمین های مسطح اطراف , با فاصله
از دریا شکل گرفته که موجب جهت دهی توسعه روستا شده و شکل گیری آن به تدریج و به
طور پیوسته انجام گرفته است . در داخل تپه مرکزی و حد فاصل این ساخت و سازها و بافت
قدیم روستا ، خدمات آموزشی ، بهداشتی ، درمانی و تاسیسات و تجهیزات لافت به وجود
آمده است .
پ – ساخت و سازهای بخش شمالی
در سطحی محدودتر و با پراکندگی بیشتر نسبت به
ساخت و سازهای جنوب شرقی و در شیب تند تر تپه ماهورها شکل گرفته است با گذشت زمان و
توجه به جنبه های اقتصاد آزاد توسعه در جهت شمال و به سوی قشم صورت گرفته ، عواملی
مانند طرح جامع و طراحی هایی در این شکل گیری تاثیرات به سزایی دارند .
بناهای شاخص و عمومی
- شاخص ترین بناهای عمومی در سطح روستا مساجد آن
است که در نقاط مختلف روستا کانون های محله ای را ایجاد کرده اند . روستای لافت
دارای 7 مسجد به نام های مسجد حضرت رسول (ص) ،(مسجد جامع ) ، مسجد ابوبکر صدیق (ره)
، مسجد عمر ابن الخطاب (ره) ، مسجد عثمان ذی النورین (ره) ، مسجد امیر المومنین علی
(ع) ، مسجد حسین (ع) و مسجد امام شافعی (ره) می باشد .
- بناهای آموزشی روستای
لافت عبارتند از ، مدرسه ابتدایی ام کلثوم (س) ، مدرسه ابتدایی مدرس ، مدرسه
راهنمایی کوثر و دبیرستان راهنمایی علامه طباطبایی که بیشتر در بخش جنوب شرقی در
پشت تپه های میانی روستا واقع اند .
- بناهای خدماتی درمانی روستای لافت عبارتند
از خانه بهداشت و مرکز بهداشتی – درمانی لافت در بخش جنوب شرقی روستا
- کارگاه
های لنج سازی ( در دو نقطه از روستا – شمال غرب و جنوب غرب – در جوار ساحل دریا
فعال اند )
- سایر بناهای خدمات عمومی از قبیل بانک ملی – بانک صادرات – مخابرات
( هواسنجی + باران سنجی ) .
- پاسگاه لافت و ساختمان ناحیه مقاومت بلال حبشی و
کانون جوانان بسیج .
سیمای کلی روستا
سیمای عمومی روستا در بافت قدیم و جدید مقاومت است .
در بافت قدیم ، سیمای عمومی لافت ، منظره ای اخرایی رنگ با بافتی فشرده و کوچه های
کم عرض دارد که عناصر شاخص عمودی – بادگیرها – در آن جلب توجه می کنند . در این
بافت مساجد سفید رنگ که بیشتر آن مناره دارند ، خودنمایی می کنند . اما در این بافت
جدید ، همان سیمای رایج شهری دیده می شود . در این بافت ، تراکم ساختمانی کمتر ،
معابر گشوده تر و اطراف مساجد خالی تر شده است ، لذا مرکز محله مفهوم خود را تا حدی
از دست داده است .
راه های دسترسی
دسترسی اصلی به روستا از طرف قشم ، از بخش شمالی روستا
است . در بافت قدیم روستا مسیرهای اصلی به صورت شمالی – جنوبی شکل گرفته اند . این
مسیرها نقاط عطف روستا یعنی مساجد را به هم پیوند می دهند . همچنین یک مسیر ساحلی
آسفالته ، دسترسی های سریع و سواره را تامین می کند . در بالاترین لایه بافت جهت
هدایت آبهای سطحی به سمت چاه های تلا و آب و انبار ، اغلب کوههای منتهی به خانه های
بالایی بافت – واقع در دامنه تپه ها – بن بست هستند . در بخش های جنوب شرقی وشمالی
روستا ، معابر تعریف ویژه ای ندارند .فضاهای وسیع لابلای بافت پراکنده ، نقش معابر
را دارند .
در حال حاضر راه آسفالت در امتداد ساحل دریا دسترسی اصلی سواره در کل
روستا است .
تامین آب
سیستم تامین آب روستای لافت براساس جمع آوری آب های سطحی از
تپه های میانی روستا است . آب های سطحی ناشی از باران های ناگهانی و سیل آسایی که
گاه بر جزیره می بارد ، در مجراهای طبیعی و مصنوع تپه ها ، جاری می شود و با هدایت
از مسیر احداثی کنار بافت بالایی روستا به طرف مجموعه چاه های تلا و آب انبار اصلی
ورستا جاری می شوند .
شکل گیری بافت در لایه بالایی آن به صورتی است که آب جاری از تپه ها ، وارد بافت
نشود . در روزهای بارانی شدید ، در محدوده چاه ها دریاچه ای تشکیل شده و آب انبار
اصلی روستا پر از آب می شود . در این ایام این محل به عنوان یک مکان تفریحی در سطح
منقطه قشم مورد استفاده قرار می گیرد .سرریز آب چاه ها و آب انبار از محوطه اطراف
مسجد جامع به دریا می ریزد.
در حال حاضر با امکان تغییر آب از شهر قشم توسط مخزن های سیار آب ، در حیاط هر
واحد مسکونی آب انباری در داخل زمین تعبیه شده است .
پوشش مردم
مردان لباس های معمولی و برخی از آنها لباس های سنتی
(دشتاشه و عمامه سفید ) می پوشند ، زنان لباس های سنتی می پوشند و روسری های لیو
(عری ) بر سر می کنند ، آنها روبند ( برقع ) می گذارند اما دختران قبل از ازدواج
مجبور به استفاده از آن نیستند . این سنت نیز مانند رسوم دیگر رو به فراموشی است .
در هنگام نماز ، زن ها کیسه هایی به پاها می کنند که یادگار زمان های گذشته است .
نام گذاری کودکان
نامگذاری کودکان در قدیم و جدید متفاوت است . در
گذشته نام ها به شیوه عربی به همراه نام پدر و نام خانوادگی می آمد . اما امروزه
مردم بیشتر به نام های فارسی تمایل یافته اند و از ضابطه های گذشته پیروی نمی کنند
.
اوقات فراغت
اهالی لافت مانند روستایی هایی دیگر ، کمتر اوقات فراغت
دارند . شاید به این دلیل که زندگی در روستا نیاز به تفریح را کم رنگ می کند . عده
بسیار کمی از زن ها به جنگل های حرا رفته اند . آنها معتقدند که اوقاتشان با کارهای
خانه پر می شود و فرصت دیگری ندارند و تنها برای تعطیلات نوروز و سیزده فرودین به
صحرا ( نخلستان های نزدیک لافت ) می روند .
گویش
لافتی ها با گویشی بسیار نزدیک به قشمی گفتگو می کنند که مانند
فارسی بندر است . رسانه تلویزیون در خانه ها نقش به سزایی دارد و بر گویش مردم اثر
گذاشته است .سالمندها به جای لیوان واژه گلاس و به جای شکلات واژه چاکلت را به کار
می برند که شاید ریشه در تاریخ استعماری منطقه داشته باشد . ابزار و وسایل برقی و
کالاهای خانگی خارجی و به همراه آن آداب و فرهنگ از ان طرف آب وارد می شود و به
آرامی جلوه های فرهنگی را تغییر می دهد .
مشاغل
لنج سازی
این شغل چند سالی است که از رونق افتاده است . اگر
پیش تر لنجی با 300 میلیون ریال معامله می شد امرزو ه به 800 میلیون ریال رسیده است
.کارگاه لنج سازی در مدخل ورودی لافت در کنار دریا قرار دارد و خود بخشی از روستا
به شمار می آید .
لنج داری
این افراد کالا را از بندر عباس به دوبی یا بندرهای پاکستان می
بردند و اغلب خود در لنج کار نمی کنند . به طور معمول هر سفر 10 روز طول می کشد و
متناسب با بزرگی و کوچکی لنج هر سرویس حدود 40 میلیون ریال درآمد دارد که نیمی از
آن به صاحب لنج و نیم دیگر سهم ملوان ها می شود .
صیادی
این شغل در حال حاضر حضور کمرنگی در بین مشاغل دیگر دارد و افراد شاید
تنها برای مصرف خانوادگی خود صید می کنند .
کشاورزی
به دلیل کمبود شدید منابع آب شیرین ، عده اندکی از مردم جزیره قشم و
از جمله لافت مشغول کشاورزی به صورت کشت گندم دیم و رسیدگی به نخل ها هستند .
محوریت مسجد و زمان نماز
مسجد و مرکز محله
در معماری لافت ، مساجد
مانند مراکزی شاخص بافت های مسکونی را گرد خود آورده اند . مسجد جامع به عنوان مرکز
اصلی لافت در کنار چاه های تلا و آب انبار مرکز روستاست و مساجد دیگر از جمله مسجد
ابوبکر صدیق و مسجد عمربن خطالب ،مرکز محله های کوچک تری را در جاهای دیگری از بافت
ایجاد کرده اند .
اذان، شاخص زمان
در هنگام اذان تمام مردم های لافت در هر کجا که باشند دست از
کار می کشند و به صف های نماز در مسجد ها می پیوندند . در زمان بانگ اذان حرکت مردم
به سمت مسجد و تغییرات رفتاری آنها حادثه زیادی است . زن ها جز شب های جمعه و اعیاد
در مسجدها حضور ندارند و یکی از دلایل آن نبودن مکانی خاص ایشان است . صدای اذان از
پدیده های مشخصی است که حتی خردسالان در کلامشان به عنوان یک مبدا زمانی مهم از آن
استفاده می کنند ماجده دخترک 5 ساله می گفت : بعد از بونگ اذان بیا بریم دکان
عبداله برات خوردنی بخرم.
این فرهنگ در همه روستاهای جزیره وجود دارد.
شکل و کارکرد مسجد
مساجد با ظاهر تک مناره ، مانند جاهای دیگر ، نشان اهل
تسنن بودن اهالی هستند .و مسجد در این جزیره نه تنها مکان عبادت خداوند بلکه مانند
گذشته به عنوان هسته های فرهنگی – اجتماعی مجله های عمل می کند وجود شخصیتی به
عنوان امام جمعه و حضور بچه ها در اعیاد مختلف و مراسم قرآن خوانی نشانگر شور و
تکاپوی این فاضاهاست . در بیشتر خانه ها دست کم یک تصویر از مکه معظمه بر دیوار
آویخته اند . بیشتر مردم با قرآن بسیار مانوس اند اما به زعم خود این مقدار را
بسیار اندک می دانند.
آثار تاریخی
این روستا علاوه بر زیبایی‌های تحسین برانگیز طبیعی خود ،
آثار ارزشمند تاریخ را نیز در خود جای داده‌است که اهم آنها عبارت‌اند از : قلعه
نادری ، قلعه پرتغالیها ، دو آب انبار (برکه) ، گنبدی مدور ، گورستان تاریخی که سنگ
نبشته‌های مربوط به هزار سال پیش در آن مشهود است زیارتگاههای سید حسن منصور و شیخ
اندرآبی در این روستا واقع می‌باشند.
یار
تخصصي و دشوار بوده و مخاطرات بسیاری توریست ها را تهدید می کنند، لذا
برگزار کنندگان اینگونه سفرها می بایست در این زمینه متخصص بوده و
راهنمایان اینگونه سفرها می بایست سال ها تحت تعلیم باشند تا بتوانند از
عهده اجرای آنها به نحو مطلوب برآیند. در رفتینگ مسافران سوار بر قایق های
مخصوص ضمن لذت بردن از هیجان رویارویی با امواج رودخانه ها، از میان جنگل
ها، کوهها، دشتها، مزارع، روستا ها و ... گذر کرده و به تماشای مناظری می
نشینند که با هیچ وسیله دیگری میسر نمی باشد
مهدی گلی هستم راهنما و مدرس گردشگری